Bronisław Wilkoszewski, „Widoki miasta Łodzi”, Nowy Rynek

Fotografia Bronisława Wilkoszewskiego z albumu „Widoki miasta Łodzi” przedstawiająca Nowy Rynek (ob. Plac Wolności) od strony północnej w stronę ul. Piotrkowskiej. Na zdjęciu widoczne są budynki Wyższej Szkoły Rzemieślniczej, Ratusza oraz kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Trójcy, a także fragment ul. Piotrkowskiej. Pierwotnie Nowy Rynek był miejscem, gdzie odbywał się handel. Po wprowadzeniu tramwajów elektrycznych na ulice miasta w grudniu 1898 roku zmienił się charakter Rynku – przestał on pełnić funkcję miejskiego targowiska. Początki Nowego Rynku sięgają lat 1821-1823, kiedy wytyczono ośmiokątny plac centralny pierwszej osady przemysłowej zwanej Nowym Miastem. Granice osady stanowiły ulice Wschodnia, Zachodnia, Północna oraz Południowa (ob. Próchnika i Rewolucji 1905 roku). Na Nowym Rynku zbiegały się pod kątem prostym trakt piotrkowski z ul. Średnią (ob. Pomorską) oraz z ul. Konstantynowską (ob. Legionów). Rajmund Rembieliński, prezes Komisji Województwa Mazowieckiego zakładał, że znajdujący się nieopodal Stary Rynek może okazać się niewystarczającą przestrzenią dla tego typu miejskiego osadnictwa. Rynek miał m.in. pełnić funkcje reprezentacyjne przemysłowej Łodzi, odbywały się na nim również dwa razy w tygodniu targowiska. Funkcja reprezentacyjna związana była m.in. z usytuowaniem w obszarze Nowego Rynku Ratusza miejskiego, zaprojektowanego przez Bonifacego Witkowskiego, wzniesionego przez zgierskiego przedsiębiorcę budowlanego Zbigniewa Libelta w latach 1826-1827. Jest to najstarszy zabytek przemysłowej Łodzi. Budynek, reprezentujący styl typowy dla późnego klasycyzmu Królestwa Polskiego. Obiekt usytuowano na narożnej działce przy Nowym Rynku i ul. Piotrkowskiej. Obecnie w budynku dawnego Ratusza siedzibę ma Archiwum Państwowe w Łodzi. Forma architektoniczna Ratusza została zharmonizowana ze stojącym po drugiej stronie ul. Piotrkowskiej kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Trójcy. Oba budynki tworzyły efektowną „bramę” do głównej ulicy miasta. Świątynia ta powstała w latach 1826-28 według projektu Bonifacego Witkowskiego, a w latach 1889-1891 ze względu na rosnącą liczbę wiernych została przebudowana według projektu Otto Gehlinga, przybierając obecny charakterystyczny kształt. W 1945 roku został przekazany kościołowi rzymskokatolickiemu jako wojskowy kościół garnizonowy pw. Zesłania Ducha Świętego.

Na zdjęciu widoczny jest budynek wzniesionej w 1856 roku Szkoły Powiatowej Realnej Niemiecko-Rosyjskiej. Siedziba powstała na podstawie planów architekta Jana Karola Mertschinga. Budynek ten ulegał przekształceniom wraz z rozwojem miasta. Zapotrzebowanie na średnią kadrę techniczną w prężnie rozwijającym się przemysłowym mieście spowodowało, że budynek ten został rozbudowany w 1884 roku według projektu Hilarego Majewskiego. Wówczas w jego wnętrzach powstała Wyższa Szkoła Rzemieślnicza. Dalsze przekształcenia są związane z adaptacją gmachu na potrzeby administracyjne. W latach 1924-1925 dla potrzeb Magistratu rozbudowano ponownie budynek, według projektu ówczesnego architekta miejskiego Wiesława Lisowskiego. Po II Wojnie Światowej gmach ten stał się siedzibą łódzkiego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego.